Performans analizi için binadan bilgi toplanması

Bir önceki makalemde “Betonarme Yapıların Deprem Performans Analizi ve Güçlendirilmesi” konusunda genel bilgilendirme yapmıştım. Bu makalede bahsettiğim tüm çalışmaları detaylı bir şekilde ayrı makalelerde kaleme alacağım. Bu yazımda, performans analizi yapılacak binadan bilgi toplanması için neler yapılacağını açıklayacağım. Ayrıca TDY 2007 yönetmeliğindeki esaslar ile karşılaştırmalar da yapıp değişiklikleri irdeleyeceğim.

Mevcut betonarme yapılar, yürürlükte bulunan TBDY 2018‘in 15. Bölümüne göre incelenmektedir. Eski deprem yönetmeliğimiz olan TDY 2007’nin ise 7. bölümüne göre yapılmaktaydı.

Binadan hangi bilgileri toplayabiliriz?

Mevcut binaların taşıyıcı sistem elemanlarının kapasitelerinin belirlenmesinde ve deprem dayanımlarının değerlendirilmesinde kullanılacak eleman detayları ve boyutları ile taşıyıcı sistem geometrisine ve malzeme özelliklerine ilişkin bilgiler, binaların projelerinden ve raporlarından, binada yapılacak gözlem ve ölçümlerden, binadan alınacak malzeme örneklerine uygulanacak deneylerden elde edilmektedir.

Binalardan bilgi toplanması kapsamında yapılacak işlemler;

1. 1. 1. Yapısal sistemin tanımlanması,
      2. Bina geometrisinin oluşturulması,
      3. Temel sisteminin belirlenmesi,
      4. Zemin özelliklerinin saptanması,
      5. Varsa mevcut hasarın ve evvelce yapılmış olan değişiklik ve/veya onarımların belirlenmesi,
      6. Eleman boyutlarının ölçülmesi,
      7. Kullanılan malzeme özelliklerinin tespit edilmesi,
      8. Varsa binanın projesine uygunluğunun kontrolü

olarak sıralanabilir. Binalardan bilgi toplanması kapsamında tanımlanan inceleme, veri toplama, derleme, değerlendirme, malzeme örneği alma ve deney yapma işlemleri inşaat mühendislerinin sorumluluğu altında yapılmalıdır.

Binayı hangi bilgi düzeyine göre incelemeliyiz?

Performans analizi yapılacak binada inceleme yapmadan önce karar vermeniz gereken ilk konu bilgi düzeyidir. TDY 2007’de 3 farklı bilgi düzeyi tanımlamasına karşın TBDY 2018’de 2 farklı bilgi düzeyi tanımlanmıştır (Çizelge 1). Yani, binaları artık orta bilgi düzeyine göre inceleyemiyoruz. Eğer binanın projelerine ulaşabiliyorsanız, bina bilgi düzeyini kapsamlı seçebilirsiniz. Deprem performans analizi yapılması için açılan kurum ihalelerinde genellikle kapsamlı bilgi düzeyi istenir. Bu nedenle seçim hakkınız olmayabilir.

Statik Rölöve nasıl hazırlanır?

Bir hastaya konan ön tanı ile rölöve çalışmasını eş değer kabul edebiliriz. Nasıl ki bir hastaya için doğru teşhisin konulması ve devamında doğru tedavinin uygulanması o hasta için olumlu ise baştan yapılan rölöve tanısının da bina için aynı derecede olumludur.

Statik rölöve, inşaat mühendisleri tarafından hazırlanan, ölçekleri yapının büyüklüğüne ve özelliğine göre belirlenen, betonarme, yığma, çelik ve benzeri yapıların türlerine göre taşıyıcı sistemlerini gösteren bodrum kat dahil tüm kat planları, bunların kesitleri ve detaylarını içeren teknik bir çizimdir. Statik rölöve projesi ile mimari rölöve projesi uyumlu olmalıdır. Bu nedenle sahada alınan ölçülerden sonra her iki projenin üstüste çakıştırılarak uyumsuzluklar giderilmelidir. Peki, statik rölöve ölçümlerini nasıl yapacağız?

Herhangi bir yapının rölövesi alınacağı zaman, ilk önce binanın bir katı gezilerek tahmini aks sistemi kurulur. Daha sonra bu aks sistemine kolonlar ölçü alınarak işlenir. Kolon ve aks oluşturulduktan sonra kolonları birbirine bağlayan kirişler çizilir. Bu işlemler tamamlandıktan sonra yapısal diğer unsurlar (merdiven, şaft boşlukları, konsol elemanlar vb.) incelenir ve çizime işlenir. Bu işlem binanın tüm katlarında yapılır. Rölöve için hangi ekipmanlara ihtiyaç duyulur?

Rölöve alırken;

• • 2D ve 3D lazer metre,
  • Röntgen cihazı (ferroscan, profometre vb.),
  • Schmidt çekici,
  • Şerit metre

gibi ekipmanlara ihtiyaç duyulur. Bunun dışında ileri teknoloji ekipmanlar da kullanabilirsiniz. Bunlar ise fotogrametri ve lazer taramadır. Ancak bu ekipmanlar ile elde edilen veriler ile sahada tekrar inceleme yapmanız gerekiyor.

Bina temelini nasıl tespit ederiz?

Binalarda yapılan önemli araştırmalardan biri de bina temelinin incelenmesidir. Temel, yapının yüklerini zemine güvenli bir şekilde ileten yapı elemanı olmaktadır. Binanın temel tipinin ve boyutlarının belirlenmesi amacıyla açılan muayene kuyusunun yeri doğru seçilmelidir.

Binanın kullanım durumuna bağlı olarak genelde dış köşe akslardan biri açılarak her iki yöndeki temel durumu incelenebilir. Bina içinden açılacak temel muayene çukurunun ise daha çok yük taşıyan elemanların olduğu bölgede olmasına özen gösterilmelidir. Binada dilatasyon bulunuyor ise bu bölgede muayene çukuru açılması da önemli bilgiler verebilmektedir. Temel muayene çukuru sayısı ile ilgili bir kıstas bulunmuyor, temel sisteminin tahmin edilmesine olanak verecek sayıda açılmasının sorumluluğunu mühendise vermektedir.

Açılan her temel muayene çukuru için ayrı ayrı tutanak tutulmalı ve idare/işveren ile karşılıklı imza altına alınmalıdır. Eğer açılan temel muayene çukurunda zemin incelemesi de yapıldı ise bunun için de ayrı bir tutanak tutulmalıdır. Bu aşamada düzenlenecek tutanaklar;

Tutanak-1 Temel Sistemi Kontrol Çukuru Teslim Tutanağı
Tutanak-5 Muayene Çukuru Teslim Tutanağı

Malzeme özelliklerinin tespiti için ne yapılacak?

Binada kullanılan malzemelerin özelliklerini tespit etmek için TDY 2007 ve TBDY 2018 bazı şartları talep etmektedir. Yapılacak çalışmalarda TBDY 2018’i göz önünde bulunduracağız. Sadece değişiklikleri karşılaştırmak için TBDY 2018’deki bilgi düzeylerine karşılık gelen TDY 2007 şartları da çizelge haline getirildi (Çizelge 2 ve Çizelge 3).

TBDY 2018, TDY 2007’ye göre daha az elemanın incelenmesini istediği (neredeyse %50 oranında bir azalma) her iki çizelgeden de görülmektedir. Bu da binaya daha az hasar verilerek bilgi toplanmasını sağlamıştır. Ancak daha fazla elemanı inceleyebilirsiniz. Çünkü yönetmelikler bu konuda üst limit vermemiştir. Bu da yönetmeliklerin bir eksiği olmaktadır.

Bu aşamada topladığınız bilgileri belgelemeniz gerekmektedir. Bu nedenle binada yaptığınız her işlem için tutanaklar hazırlamanız ve idare/işveren ile karşılıklı imza altına almanız gerekiyor. Düzenlenecek tutanaklar;

Tutanak-2 Donatı Tespit Tutanağı
Tutanak-3 Sertleşmiş Betondan Karot Numunesi Alma Tutanağı
Tutanak-4 Beton Test Çekici Deney Tutanağı

Zemin özelliklerinin tespiti için ne yapılacak?

Zemin koşullarının belirlenmesi için, arazi ve laboratuvar çalışmalarını içeren zemin araştırmaları yapılması gerekmektedir. TBDY 2018‘in 16A.1.2 maddesinde, “Zemin koşullarının değişkenliği, yapının taban alanı ve aktardığı yükler ile çevresindeki koşullar dikkate alınarak her 300 m2’lik taban alanı için en az bir adet olmak üzere belirlenecektir. Ancak Bina Yükseklik Sınıfı BYS ≤ 3 olan binaların inşa edileceği alanlarda sondaj sayısı üçten az olmayacaktır.” şeklinde ifade bulunmaktadır ve performans analizi yapılacak binada bu şarta göre yeterli sayıda sondaj alınması gerekmektedir. Ancak bazı idareler ihale dokümanlarına burada ifade edilenden daha fazla sayıda araştırma talep edebilmektedir. Bu konuda teklif verenlerin çok dikkatli olması gerekecektir.

Bu aşamada yaptığınız sondaj çalışması için tutanak hazırlamanız ve idare/işveren ile karşılıklı imza altına almanız gerekiyor. Düzenlenecek tutanak;

Tutanak-6 Sondaj Kuyusu Teslim Tutanağı

Genel olarak performans analizi yapılacak bir binada bilgi toplanması için yukarıda belirtilen çalışmalar yapılır. Bu çalışmaları dilim döndüğünce de ifade etmeye çalıştım. Bu aşamada elde ettiğiniz veriler tek başına bir anlam ifade etmiyor. Bu verileri yönetmelikler, standartlar ve teknik şartnameler doğrultusunda işlemeniz gerekiyor. Bir sonraki yazımda ise bu konuya değineceğim.

Katkı sunmak isteyen arkadaşların yuksel@insaport.com veya yksl.kayaa@gmail.com adreslerine mail atmalarını rica ederim. Ayrıca sormak istediğiniz soruları mail atabileceğiniz gibi yorum kısmında da sorabilirsiniz.

Sabırla okuduğunuz için teşekkür ederim.

Saygılarımla,
İnş. Yük. Müh. Yüksel KAYA