Karot Numune Deney Sonuçlarının Değerlendirmesi

Bir önceki makalemde “Performans analizi için binadan bilgi toplanması” konusunda genel bilgilendirme yapmıştım. Bu yazımda, sertleşmiş betonun basınç dayanımı tespiti için kullanılan tahribatlı yöntem (karot numune) sonuçlarının nasıl değerlendirileceğini ve mevcut beton basınç dayanımının tespit edilmesinden bahsedeceğim.

Hangi durumlarda binadan karot alınır?

Beton dayanımının yerinde tayinine gerek duyulabilecek durumlar;

• • Mevcut yapının modifiye edileceği veya yeniden tasarımlanacağı durumlarda,
  • Kusurlu işçilik, yangın veya diğer etkilerle betondaki bozulma sebebiyle yapıdaki basınç dayanımı hakkında şüphe duyulması halinde, yapısal yeterliliğinin değerlendirilmesi halinde,
  • İnşaat yapımı esnasında beton dayanımının yapıda değerlendirilmesine ihtiyaç duyulduğu hallerde,
  • Standard deney numunelerinden elde edilen basınç dayanımının uygun olmaması halinde, yapısal yeterliliğin değerlendirilmesinde,
  • Şartname veya mamul standardında belirtilmiş olması halinde, yapıdaki beton basınç dayanımı uygunluğunun değerlendirilmesinde.

Mevcut betonarme yapıdan, yürürlükte bulunan TBDY 2018‘in 15. Bölümüne göre belirlenen sayıda karot numunesini alınmalı ve bakanlıkça onay almış herhangi laboratuvarda test edilmelidir. Laboratuvar test sonuçlarının yer aldığı raporda, karot numuneleri üzerinde gerçekleştirilmiş tek eksenli basınç dayanımları bulunur. Peki, bu değerler neyi ifade ediyor?

Karot sonuçları hangi şartlara göre değerlendirilecek?

Laboratuvarın size sunduğu raporda her bir karot numunesinin taşıdığı yük ile bu yük ve numunenin kesit alanına göre hesaplanmış olan basınç mukavemeti verilir. Ancak bu değerleri betonarme hesaplarda karakteristik dayanım olarak kullanılmaz. Bu değerler yönetmeliklerin ön gördüğü şekilde analiz edilmelidir.

Betonarme hakkındaki mevcut bilgilerin artması ve yapılan akademik çalışmalar neticesinde elde edilen bulgular ile ilgili yönetmelikler ve standartlar geliştirilerek daha gerçekçi hesaplamalar yapılmasına olanak sunulmaktadır. Çizelge 1’de karot numune sonuçlarının değerlendirildiği standartlar ve yönetmelikler bulunuyor. Bunlardan TS 10465 ve TDY 2007 yürürlükten kaldırıldığı için kullanılmamaktadır. Sadece fikir vermesi amacıyla yürürlükte bulunan yönetmelikler ile karşılaştırılmıştır.

Karot numune sonuçlarının değerlendirilmesi

TBDY 2018 ve TS EN 13791 şartlarını A ve B yaklaşımını esas alarak iki farklı şekilde inceleyelim. Çizelge 5’te TS EN 13791 standardındaki A yaklaşımı ve Çizelge 6’da TS EN 13791 standardındaki B yaklaşımı ile TBDY 2018 şartları karşılaştırılmıştır.

Çizelge 5’e göre, TBDY 2018’den elde edilen mevcut beton basınç dayanımı TS EN 13791’e göre %52 oranında daha fazla olmaktadır. Çizelge 6’da ise bu oran %59 olmaktadır. Karot sonuçlarına göre değişkenlik gösterse de genel olarak bu oran %40 civarının üzerinde olmaktadır. Çok fazla, değil mi?

Çizelge 5 ve 6’da TBDY 2018’e göre değerlendirmeye alınmayan sonuçlar dikkatinizi çekmiştir. TBDY 2018’in “15.2.4.3 – Malzeme Özellikleri” başlıklı kısmında, “…en düşük tek değer, geriye kalan diğer sonuçların ortalamasının %75’inden daha düşük ise bu numune değerlendirmeye alınmaz.” denilmektedir. Bu nedenle, hesaplamalara geçmeden önce her numuneye ait sonuç irdelenmelidir. Peki, değerlendirmeye almadığımız elemanlar ne olacak?

Yönetmelik ne yazık ki bu hususa hiç değinmemiştir. Modellerinizde sadece bu elemanlar için malzeme tanımı yapabilir ve hesaplara yansıtabilirsiniz. Eğer bu değer kabul edilemeyecek (genel kabule göre f_ck ≤ 7 Mpa) seviyede ise bu elemanda lokal güçlendirme de uygulayabilirsiniz.

Hesap yapılacak binada dilatasyon bulunması halinde, dilatasyonun ayırdığı her bir kısım için mevcut beton basınç dayanımı tespit etmeniz gereklidir. Ayrıca katlar arası beton basınç dayanımının çok farklı olması durumunda, farklılığın olduğu kat için de ayrı hesap yapılabilir.

TBDY 2018 mi? TS EN 13791 mi?

Diyelim ki beton karotlarınız kurtarmıyor, sertleşmiş karot aldınız. Çizelge 1’deki TBDY 2018 kurtarıyor ama idare ret ediyor ve TS EN 13791’e göre hesap yapmanızı istiyor. Ne yapmalıyız? (Bu soru için meslektaşım Ahmet Özürün’e teşekkürlerimi sunuyorum.)

TBDY 2018 ile TS EN 13701 arasında şöyle bir ince çizgi bulunuyor. Eğer binada performans analizi yapacaksanız otomatik olarak TBDY 2018 – 15. Bölüm şartlarını uygulayacaksınız. Ama bina inşa edilirken alınan küp numuneler projedeki sınıfı sağlamıyor ise alınan karotları TS EN 13791’e göre değerlendirmeniz gerekiyor. Bu konuda önerim ise, idareye binanın TBDY 2018’e göre incelenip performans yeterliliğinin sunulmasıdır. İdare halen yok diyor ise, olabildiğince fazla karot almanız gerekiyor. Yoksa B yaklaşımı sizi cezalandırıyor.

Karot numunelerinin sonuçlarına göre yapılacak değerlendirmeler genel olarak bu şekildedir. Katkı sağlamak isteyen meslektaşlarımın yuksel@insaport.com veya yksl.kayaa@gmail.com adreslerine mail atmalarını rica ederim. Ayrıca sormak istediğiniz soruları mail atabileceğiniz gibi yorum kısmında da sorabilirsiniz.

Sabırla okuduğunuz için teşekkür ederim. Sağlıcakla kalınız.

Saygılarımla,
İnş. Yük. Müh. Yüksel KAYA

Makalenin PDF dosyasını indirmek için TIKLAYINIZ…

Kaynaklar;

1. TS 10465: Beton Deney Metotları-Yapı ve Yapı Bileşenlerinde Sertleşmiş Betondan Numune Alınması ve Basınç Mukavemetinin Tayini (Tahribatlı Metot)
2. TS EN 13791: Basınç Dayanımının Yapılar ve Öndökümlü Beton Bileşenlerde Yerinde Tayini
3. TDY 2007: Deprem Bölgelerinde Yapılacak Binalar Hakkında Yönetmelik
4. TBDY 2018: Türkiye Bina Deprem Yönetmeliği